Szczupłość dokumentacji świadczy o tym, jak trudno było więźniom zatrzymać jakiekolwiek przedmioty osobiste. Wyjątek może stanowić ta garstka partyzantów, którym udało się ukryć sprzęt fotograficzny lub zdobyć go z narażeniem życia. Być może jedynym żydowskim fotografem, któremu udało się zarejestrować życie żydowskiej partyzantki, jest Fajgel „Faye” Łaziebnik Schulman, która przez dwa i pół roku walczyła w sowieckiej brygadzie partyzanckiej w lasach przy dawnej granicy polsko-radzieckiej. Jej niezwykłe zdjęcia pokazują braterstwo, zgrozę i rozpacz, odwagę i chwałę partyzantów, którzy nieulękle walczyli z nazistami i ocalili życie tysięcy Żydów. Urodzona w dobrze sytuowanej rodzinie w polskim mieście Lenin (obecnie na Białorusi), Faye jako dziesięcioletnia dziewczynka nauczyła się robić zdjęcia od starszego brata Mojsze. W czasie okupacji sowieckiej pomagała finansowo rodzinie, prowadząc w Leninie studio fotograficzne brata. Było to wówczas jedyne studio w dziesięciotysięcznym miasteczku, którego połowę mieszkańców stanowili Żydzi. Kiedy naziści zajęli wschodnią Polskę w 1941 roku, wszyscy żydowscy mężczyźni w wieku od 16 do 50 lat zostali wywiezieni do obozu pracy w pobliskich Hancewiczach. Ostrzeżono ich, że jeśli któryś z nich ucieknie, jego rodzina przypłaci to życiem. Do maja 1942 roku naziści utworzyli w Leninie getto dla kobiet, dzieci i starszych mężczyzn. Faye musiała robić zdjęcia do dowodów osobistych i wywoływać filmy dla nazistowskich urzędników. W sierpniu 1942 roku naziści zlikwidowali lenińskie getto. Wszystkich Żydów wywieziono na otwartych ciężarówkach do trzech wykopanych za miastem rowów, gdzie zostali zastrzeleni. Ze względu na swoje umiejętności fotograficzne Faye nie znalazła się pośród 1850 zamordowanych tego dnia Żydów. Straciła jednak niemal całą rodzinę: rodziców, siostry i młodszego brata, siostrzenicę i siostrzeńca, wujków i ciotki. Dwóch starszych braci uciekło z Hancewicz, przyłączyło się do partyzantów i przeżyło wojnę. Tylko sześciu „przydatnych” Żydów - krawiec, szewc, cieśla, kowal, fotograf i zecer - oraz ich rodziny, w sumie 27 ludzi, zostało oszczędzonych. Faye była wśród nich jedyną, która została bez rodziny. Miała robić zdjęcia, wywoływać filmy i robić odbitki dla nazistów. Wkrótce po likwidacji getta, miasto Lenin zaatakowali partyzanci. Jeden z nich - Żyd - odnalazł swoich ocalałych współbraci i powiedział im, że Niemcy mieli zamiar powiesić ich następnego dnia. Wszyscy schronili się w lesie. Faye dołączyła do oddziału „Szisz” Brygady Mołotowa. Dzięki temu mogła odbudować swoje życie, z konieczności porzucając żydowską tożsamość. Jak sama wspomina: „Zapomniałam o robieniu zdjęć. Odtąd byłam partyzantką”. Przystosowanie się Faye do życia w partyzantce przyspieszyły dwa istotne czynniki: jej pragnienie zemsty oraz intuicyjne umiejętności pielęgniarskie. „Dołączyłam do partyzantów nie dlatego, że chciałam zabijać, tylko dlatego, że chciałam przeżyć. Żeby mnie zaakceptowali, robiłam to, co robiłam. Nie oczekiwałam od nich specjalnego traktowania ze względu na to, że jestem dziewczyną. Jednak nie zdradziłam też własnych wartości. Tak naprawdę boję się broni i krwi”. Ponieważ mąż jej siostry Ester był lekarzem, partyzanci stwierdzili, że Faye może zostać pielęgniarką, na co ona sama natychmiast przystała. „Nawet nie próbowałam im powiedzieć, że nie jestem pielęgniarką. W byciu partyzantem ważniejsze od zabijania było utrzymywanie rannych przy życiu, tak żeby mogli dalej walczyć i przybliżać w ten sposób zakończenie wojny”. Chociaż opieka nad rannymi była niewątpliwie jej priorytetem, Faye nie przestała robić zdjęć. „Mam to we krwi. Wtedy nie zdawałam sobie sprawy, jak ważne będą kiedyś te fotografie. Gdybym wiedziała, zrobiłabym więcej zdjęć, na których coś się dzieje, takich jak to, pokazujące operację w warunkach polowych. Zachowałam przede wszystkim fotografie wspomnieniowe, dlatego sama jestem na tak wielu z nich. Kiedy po wojnie wyjechaliśmy z mężem z Białorusi, nie mogłam zabrać zbyt wielu rzeczy. Dlatego zachowałam głównie zdjęcia pokazujące mnie samą. To były utrwalone wspomnienia. Uratowałam wiele żyć. Te zdjęcia opisują tylko trzy z nich: Rajki Kliger, żony lenińskiego popa i Sary z Pińska”. Wspomnienia Faye, uwidocznione na jej zdjęciach, pokazują życie partyzantów i ich oddanie walce. Dzięki jej słowom fotografie stają się żywe i poruszające, a ich widz może w pełni odczuć zgrozę wojny, determinację i pragnienie zemsty oraz hart kobiecego ducha. Stanowią również bezcenne świadectwo wizualne dokonań partyzantów. Wystawa czynna w dniach 16 lipca-31 lipca, od wtorku do soboty w godz. 14:00-18:00. Gdzie: Łódzki Dom Kultury, Galeria Stara, ul. Traugutta 18